مهندس بازرگان؛ یک انقلاب، یک دهه، چند چهره…

در اولین بخش نخست وزیر دولت موقت (مهندس مهدی بازرگان)

بیوگرافی: مهدی بازرگان در سال ۱۲۸۶ در تهران از خانواده‌ای  تاجر و مذهبی با اصالتی تبریزی متولد شد، بازرگان از اولین گروه‌های محصل بورس شده به خارج از کشور بود که در دوره‌ی رضا شاه به فرانسه اعزام شد و پس از ۷ سال بازگشت در سال ۱۳۳۰ او به سمت ریاست هیات مدیره و مدیریت عامل شرکت ملی نفت ایران انتخاب شد، اداره‌ی موفق شرکت نفت ایران با استفاده از متخصصین  ایرانی  و دو دوره ریاست پی در پی در دانشکده فنی دانشگاه تهران و همچنین مسئولیت احداث شبکه‌ی لوله کشی آب تهران از دیگر مسئولیت‌های چشمگیر ایشان در این سال‌ها بود، بازرگان نخستین نخست وزیر جمهوری اسلامی است که پس از یک دوره نمایندگی مجلس و رد صلاحیت در دوره‌های بعدی عملا خانه نشین شد و در سال ۱۳۷۳ برای معالجه‌ی به زوریخ رفت و درهمان جا فوت کرد، البته پیکر ایشان مطابق وصیت نامه اش در جوار پدر و مادر و در آرامگاه حضرت معصومه دفن شده است.

کاراکتر: بازرگان به نوعی از اولین افرادی بود که در صدد آشتی اسلام و مدرنیته بود، او نماد افرادی بود که در عین اعتقادات دینی قوی، چشم به فن آوری غربی و سبک مملکت داری غربی داشتند، او و اسلاف او درصدد همنشینی دو عنصری بودند که ظاهرا تا پیش از آن همنشینی اش غیر ممکن بود، از بازرگان آثار زیادی راجع به دین بر جامانده فعالیت‌های موثر او در دورانی که حزب توده به شکلی ظریف در پی ایجاد تفکرات مارکسیستی بود، قابل چشم پوشی نیست. همچنین خاصیت تکنو کرات بودنش و توجه او به قانون و دوری از احساسات گرایی از او شخصیت ویژه‌ای ساخته بود، بازرگان در ادبیات امروز سیاسی به نوعی یک مصلح بود. آن هنگام که مجاهدین خلق از دل نهضت آزادی که همین بازرگان و آیت الله طالقانی و یدالله سحابی موسسین آن بودند بیرون آمدند، بازرگان به هیچ وجه با مشی مسلحانه ان‌ها سرسازگاری نداشت، بازرگان مرد گام به گام به مرور و اصلاح بود.

قبل از انقلاب: مهندس بازرگان در نظام شاهنشاهی به دادگاه کشیده شد، از مسولیت هایش حتی تدریس در دانشگاه برکنار شد، تبعید شد حبس کشید، اما مشی اصلاح طلبانه اش را کنار نگذاشت. او دو بار به زندان افتاد: یک بار پس از کودتای ۲۸ مرداد و بار دیگر در سال ۱۳۴۲ به خاطر اعتراض به انقلاب سفید، در دادگاه نظامی جمله‌ای از او به یادگار مانده است ((این آخرین گروه است که به صورت قانونی و در چهارچوب قانون اساسی حاضر به فعالیت سیاسی است و از این پس شما باید منتظر گروه‌هایی باشید که رودر روی رژیم قرار می‌گیرند))او و همراهانش با تاسیس نهضت آزادی حزبی را تشکیل دادند که در عین ملی گرایی قائل به دین بود و در عین حال محفلی برای ساماندهی افراد جبهه‌ی ملی بود، عمده‌ی افراد تشکیل دهنده‌ی نهضت آزادی افرادی بودند که سابقه‌ی تحصیل در غرب داشتندوبیشتر از آنکه انقلابی عمل کنند به دنبال انتقال آرام قدرت بودند.

در انقلاب: با پیروزی انقلاب اسلامی نیاز به افراد مجربی که در عین اعتقاد به انقلاب اسلامی سابقه ی اجرایی نیز داشته باشند بسیار احساس میشد ،آیت الله خمینی به عنوان رهبری انقلاب برای انتقال قدرت از رژیم سابق نیاز به افرادی چون مهندس بازرگان داشت به پیشنهاد آیت الله مطهری از اعضای شورای انقلاب، بازرگان به عنوان نخست وزیر تعیین شد ،عمده ی وظایف مهندس بازرگان معطوف به انتقال قدرت و تصرف سازمان ها و همچنین ساماندهی اولیه برای یک همه پرسی آرام بود، در کنار اینها حفظ امنیت و حراست از دستاوردهای انقلاب وظیفه ی دشوار دیگری بود که بر دوش بازرگان و یارانش افتاده بود.

نخست وزیر فقط ۹ ماه (۲۷۵ روز) بر سرکار بود: سه بار استعفای او که نهایتا همزمان با تسخیر سفارت آمریکا مورد موافقت قرار گرفت به کار او پایان داد، کابینه‌ی او هم که ترکیبی از نهضتی‌ها و سوسیالیست‌ها بود از چپ‌ها خالی و برای موتلفه ای‌ها جای چندانی نداشت، در دوران نخست وزیری، بازرگان با فشار شدیدی مواجه بود جو انقلابی و احساسی حاکم بر جامعه از او توقع اقداماتی را داشت که به زعم او تخریبی بود او در آن روز‌ها در گلایه از فشار‌هایی که عمدتا توسط گروه‌های چپ (مجاهدین خلق، فداییان و توده‌ای ها) اعمال میشد گفته بود: ((ماموریتی که انقلاب اسلامی برای خود قائل شد نه تنها در ۲۵۰۰ سال تاریخ ایران بلکه در جهان بی سابقه بود، انقلاب به این وسعت و عظمت و سرعت که چنین ابعادی پیدا کند، شاید نباشد شاید کفر باشد و بعدا من را ارشاد بکنند، حتی برنامه‌ی انقلابی که انبیا خودشان معین کرده بودند با چنین وسعت و عظمت و سرعت نبود)).

به عنوان مثال یکی از توقعات عجیب و غریب توده حل معضلات مسکن در طی سه ماه بود!!

پس از انقلاب: با ظهور احزابی مثل  جمهوری اسلامی و با توجه به فضای ضد امپریالیستی و ضد لییبرالیستی که بر علیه نهضت آزادی ایجاد شده بودو با توجه به اقدامات بازرگان نظیر مذاکره با امریکا برای پیگیری حقوق معطل مانده از رژیم سابق فضا و عرصه برای فعالیت سیاسی بازرگان و همرزمانش به شدت تنگ شده بود ،اقداماتی نظیر تعامل با ارتشی های رژیم سابق و قائل نبودن به تصفیه ی بنیادین با نظامیان، پاشنه ی آشیل بازرگان شد،بازرگان پس از یک دوره نمایندگی مجلس و عضویت در اقلیت مجلس دیگر مجالی برای فعالیت سیاسی پیدا نکرد.